Kardynał Gerhard Müller prefekt Kongregacji Nauki Wiary zapowiedział ostatnio, że w skład Międzynarodowej Komisji Teologicznej, ustanowionej żeby pomagała Stolicy Apostolskiej w sprawach doktrynalnych największej wagi, wejdzie już nie dwie, ale pięć, lub sześć kobiet.

Tymczasem na portalu Deon.pl, ks. Adam Błyszcz CR, pyta, jak to ma dokładnie wyglądać i czy Stolica Apostolska przypadkiem nie próbuje stosować parytetów płciowych. Parytety płciowe mają zapewne coś wspólnego z genderem. Jak to może być, żeby prefekt Kongregacji Nauki Wiary tego nie wiedział. Ks. Błyszcz dopytuje, co decyduje o nominacji, kompetencje czy płeć?

“Brzmi to trochę tak, jakby Stolica Apostolska próbowała wprowadzać coś na wzór parytetów płciowych (sześć kobiet w Międzynarodowej Komisji Teologicznej stanowi jedną szóstą jej składu). W związku z tym, że opinie Komisji nie mają charakteru wiążącego i nie łączą się z władzą święceń, to czy nie można wykluczyć, że znajdzie się trzydzieści kobiet – teologów (teolożek?), których kompetencje będą przewyższały kompetencje mężczyzn – teologów? Mam wrażenie, że w tak nakreślonej perspektywie decyduje jednak bardziej płeć niż rozum, dorobek naukowy czy też zasługi duszpasterskie. To nie jest słuszne. Cieszę się, że Watykan chciałby do Komisji wprowadzić pięć, sześć kobiet. Ale czy kryteriami decyzji o tym, kto ma wchodzić w skład tej instytucji ma być płeć czy rozum? W wywiadzie z kardynałem Müllerem nie znajduję odpowiedzi na to pytanie.”

Nie sądziłam, że kiedykolwiek stanę w roli rzecznika prasowego kard. Müllera i prawdę mówiąc nie podejrzewam go o feministyczne zainteresowania i sympatie dla parytetów, ale nie mogę się oprzeć i odpowiem.

Po pierwsze, parytet powinien oznaczać, że będzie piętnaście teolożek i pietnastu teologów (z łac. paritas oznacza równość). Jedna szósta to żaden parytet. Księdz Adam Błyszcz uważa, że byłoby to niesłuszne, gdyby nominacje do MKT odbywały się według parytetów czy kwot. A właściwie czemu nie? Kobiety nie mogły studiować teologii do drugiej połowy XX wieku. Wciąż są raczej niezachęcane do robienia teologicznych karier. A spokojnie piętnaście kompetentnych teolożek światowej klasy by się znalazło. To tylko kwestia decyzji. Taka świadoma pozytywna dyskryminacja mogłaby całemu światu pokazać, że sa zdolne do uprawiania teologii na równi z mężczyznami. Bez obaw, dla mężczyzn-teologów (księży głównie) zostanie jeszcze cała masa stanowisk. A tu w Polsce na prawde nie macie się Panowie o co martwić. Wszyscy zgodnie dbaja o to, by kobiet teologów było niezbyt wiele.

Co zatem decydowało: płeć czy rozum? Trzeba by może spytać, czy rozum jest zawsze decydującym czynnikiem teologicznej kariery. Czy na przyklad gdy zgromadzenie zakonne ks. Błyszcza wysyłało go na studia specjalistyczne z teologii dogmatycznej do Rzymu, na papieski Uniwersytet Gregoriański, to decydował o tym tylko rozum, czy fakt bycia księdzem i zakonnikiem a zatem mężczyzną. Owszem, intelektualnie zdolnym do kontynuowania studiów, ale jednak księdzem, a zatem mężczyzną.

Kobiety stanowią w Polsce ponad połowę studentów teologii w Polsce, ale ta proporcja zakłócona zostaje na wyższych etapach studiów. Ile studentek teologii (świeckich i zakonnic) jest na takie studia z Polski wysyłanych? Ile tych studentek kontynuuje studia na polskich wydziałach teologicznych? Podpowiem: między 4 a 20 procent, zaleznie od wydziału. A jeśli nawet obronią doktoraty, to ile z nich dostanie na uczelniach teologicznych etatową pracę?

Też bym wolała, żeby obecność kobiet w Międzynarodowej Komisji Teologicznej nie robiła “newsa”. Ale taka jest nasza rzeczywistość. Gdy papież Paweł VI tworzył Komisję w 1969 r., na świecie dopiero pierwsze absolwentki opuszczały teologiczne wydziały. Po raz pierwszy jakiekolwiek kobiety weszły w skład komisji dopiero w 2004 r. I to nie z braku rozumu, bynajmniej.

Pulcherrimae auditrices (czyli: najpiękniejsze audytorki) – zwrócił się któryś z Ojców Soborowych do kobiet, chcąc odnotować ich obecność na sali obrad Soboru Watykańskiego II. Padały również inne kwieciste określenia. Dopiero podczas obrad nad schematem Gaudium et Spes Pilar Bellosillo, reprezentująca World Union of Catholic Women Organizations, czyli 36 milionów kobiet na całym świecie, zwróciła uwagę, by przestali ją porównywać do kwiatów i promieni słońca, bo te wyobrażenie nie mają nic wspólnego z prawdziwym życiem. „Taki oderwany od życia język stawia kobietę na piedestale, zamiast na tym samym poziomie co mężczyznę – powiedziała. „To źle służy kobietom, bo nie bierze poważnie pod uwagę ich równej godności i człowieczeństwa.”

Obecność kobiet na soborze, którego hasłem było aggiornamento, wcale nie była oczywista. Był początek lat sześćdziesiątych, miejsce kobiet zmieniało się nie tylko w świeckim świecie, ale też w kościele. Kobiety były aktywne w organizacjach katolickich, działały w apostolacie świeckich. Nie mówiąc o tym, że po prostu stanowiły więcej niż połowę wiernych i były zwyczajnie zaangażowane w życie swoich parafii. Jednak jeszcze przed soborem na niemieckiej konferencji prasowej, na pytanie dziennikarki o obecność kobiet na soborze, prowazący odparł, że chyba na Soborze Watykańskim III. Dopiero podczas drugiej sesji soboru, 23 października 1963 Léon-Josef Kardynał Suenens, arcybiskup Malines z Belgii, stwierdził że brak udziału kobiet w soborze jest bez sensu w czasie, kiedy są one wszędzie, niemal na księżycu. „Również kobiety powinny zostać zaproszone jako audytorzy – mówił – O ile się nie mylę, stanowią połowę ludzkości!”

W podobnym duchu zwrócił się do soboru następnego dnia melchicki arcybiskup George Hakim z Galilei, kiedy krytykował tekst deklaracji o kościele za kompletny brak wzmianki o kobietach, podczas gdy Kościół tyle zawdzięcza pełnej poświęcenia pracy kobiet. (wszystko dzień po dystrybucji pośród ojców dokumentu o apostolstwie świeckich). Uwagi kard. Suenensa i bp. Hakima rozwścieczyły podobno konserwatystów, z włoskimi biskupami na czele. Niemniej Paweł VI zdecydował się zaprosić kobiety, które rok później pojawiły się na soborze.

Audytorki zostały na sobór zaproszone na trzecią sesję, dopiero jesienią 1963 roku. Pierwszy raz w historii kobiety uczestniczyły w soborowych obradach. Watykan nie był na to przygotowany nie tylko mentalnie. W miejscu obrad brakowało choćby damskich toalet. Szybko okazało się, że panie potrzebują osobnej kafeterii, bo przecież nie mogą cisnąć się z kardynałami w tej samej kolejce po kawę. Podziału kafeterii na męską i żeńską (a nie dla duchownych i świeckich) z początku pilnowano restrykcyjnie. Było to o tyle istotne, że jak na każdej wielkiej konferencji, przerwa i posiłki były na soborze czasem dyskusji, poznawania ludzi, planowania sojuszy. Panie skazane na osobną kawiarnię były z tej części soborowego życia wykluczone. Ponoć kiedy mężczyźni zaczęli przychodzić do kobiecego baru, pojawił się szwajcar i ich nie wpuścił.  Jose Alvares-Icazas, chcący napić się kawy z własną żoną, również audytorką soboru, interweniował aż u abp Felici. Jak zauważał Jose, ironiczne było dyskutowanie o kościele w świecie współczesnym, przy jednoczesnym ignorowaniu zasad tego świata.

„Nie ma nic bardzo ekscytującego lub odważnego w zaproszeniu dwudziestu trzech kobiet, jako niemych obserwatorek na zgromadzenie jakichś trzech tysięcy mężczyzn, tak długo jak nie dodamy, że to zgromadzenie to ekumeniczny sobór Kościoła rzymsko-katolickiego i że nigdy wcześniej w historii kobiety nie były na soborach obecne.”  – pisała autorka pierwszej książki na ten temat, Carmel McEnroy, która wykonała detektywistyczną pracę tropiąc kim były i co wniosły audytorki na soborze. Zwłaszcza, że i zapraszanie nie obyło się bez problemów. Gdy 14 września 1964 papież Paweł VI powitał kobiety, w bazylice nie dało się ich dostrzec. Dziennikarze wytężali wzrok, ale okazało się, że zaproszenia nie doszły na czas. Tydzień później pojawiła się pierwsza audytorka, Maria Luisa Monnet z Francji, przewodnicząca International Federation of the Independent Social Welfare Organizations. Monnet była w Rzymie podczas soboru, bo jako szefowa katolickiej organizacji chciała trzymać rękę na pulsie i poznawać ludzi. Dlatego mogła błyskawicznie odpowiedzieć na zaproszenie. Kiedy weszła na obrady abp Denis Hurley z Durbanu w Afryce Południowej powitał ją słowami: „Kwiaty w końcu zakwitły w naszym kraju.”

„Byłyśmy albo ignorowane albo lekceważone” – podsumowuje soborowe doświadczenia Mary Luke Tobin. I wymienia trzy kategorie ojców soborowych: tych, którzy naprawdę doceniali ich obecność; obojętną większość, która często unikała bezpośredniego spotkania; tych, którzy w oczywisty sposób niezadowoleni z obecności kobiet unikali ich kompletnie. Ale były. Dwadzieścia trzy, w tym 19 singielek lub zakonnic, trzy wdowy i jedna zamężna. Uczestniczyły w czym mogły, niektóre bardzo aktywnie starały się wpływać na to co mogły, na komisjach i za kulisami. Wszystkich Ojców Soborowych było zaś 3058, do tego eksperci (również mężczyźni).

Są zdjęcia i filmy z chwili, gdy Ojcowie Soborowi wchodzą do Bazyliki św. Piotra: z różnych krajów, różnych kolorów skóry. Zawsze patrząc na nie, wzruszałam się, myśląc sobie, że tu widać Kościół powszechny. Ale po przeczytaniu książki McEnroy, Guest in their own house,  już tak nie umiem. Widać na tych zdjęciach Kościół powszechny, w którym nie widać kobiet. Co w tym wzruszającego?

Ordain us, or stop baptizing us (udzielajcie nam święceń, albo przestańcie chrzcić) – to hasło, zwolenniczek święceń kobiet w Kościele katolickim, które pod koniec lat 70-tych trafiło na tzw. bumper stickers, czyli na zderzaki. Ostre, ale zawierające myśl o zasadniczej równości kobiet i mężczyzn w Kościele, która wynika z chrztu. Równości, której nie doświadczamy, gdy chodzi o posługi i urzędy w Kościele.

W dniu w którym Maryja wypowiedziała swoje tak, myślimy i modlimy się za te, które nie mogą odpowiedzieć tak na swoje powołanie. Dziś, jak zwykle w Uroczystość Zwiastowania 25 marca, obchodzony jest przez organizacje będące za kapłaństwem kobiet 20. Dzień Modlitw o Święcenia Kobiet w Kościele katolickim.

Modlą się dziś takimi słowami:

Odwieczny Boże, otwórz serca i umysły wszystkich ludzi i inspiruj nas wszystkich do używania wyjątkowych darów jakie nam dałeś do wykorzystania we wzajemnej służbie.

Modlimy się szczególnie za te kobiety, które mogłyby najlepiej użyć swoich talentów w służbie Twojemu Kościołowi jako diakonisy i kapłanki.

Wesprzyj je odwagą gdy odpowiadają na Twoje powołanie i wzmocnij do pokornej służby, głębokiego współodczuwania i przenikliwej mądrości. 

Wspomagaj je w ich posłudze i oświeć przywódców Twojego Kościoła, by wprowadzali równość zamierzoną przez Jezusa, włączając wszystkich mężczyzn i kobiety, których powołałeś do posługi sakramentów. 

Wzmocnij swojego Ducha w tych, których wybrałeś do sakramentalnego kapłaństwa. 

Niech odpowiedzą na Twoje wezwanie i podążają za Tobą z hojnym sercem. 

O to prosimy w imię Jezusa, który wezwał Marię Magdalenę i Febe – podobnie jak Piotra i Pawła – do posługi pierwszym wspólnotom chrześcijańskim. Amen

Wszyscy usłyszeliśmy o amerykańskich zakonnicach cztery lata temu, kiedy Konferencja Kierownictwa Zakonów Żeńskich (LCWR) została wzięta pod lupę Watykanu, a zakonnice oskarżone między innymi o radykalny feminizm. Zakonnice i radykalny feminizm? Nie ma się co śmiać, Amerykańskie siostry zakonne były i są w awangardzie teologii feministycznej, zaangażowane są w pomoc społeczną ale też tematy w kościele kontrowersyjne, jak duszpasterstwo LGBTQ. W sprawie reformy opieki zdrowotnej stanęły po stronie Obamy, a nie własnego Episkopatu. Ale może po kolei.

Po Soborze Watykańskim II życie zakonnic zmieniło się radykalnie. Usłyszały, że mają prowadzić dialog ze światem, więc go podjęły. Między innymi, maszerując z młodzieżą w pacyfistycznych demonstracjach (o czym już pisałam we wpisie „Siostry Ziomalki”), czy walcząc z rasizmem. Ale nie tylko.

Konferencja Kierownictwa Zakonów Żeńskich zyskała feministyczną metkę już w latach osiemdziesiątych, dzięki przemówieniu swojej przewodniczącej s. Therese Kane, która podczas wizyty Jana Pawła II zwróciła się do niego publicznie z prośbą, żeby otworzył przed „połową ludzkości, wszystkie urzędy w Kościele.” Tłumaczyła potem, że nie mogła nie skorzystać z okazji, jaką dawało jej wystąpienie w obecności głowy Kościoła, by wypowiedzieć postulaty wielu katoliczek.

W kwietniu 2009 Konferencja otrzymała list o wszczęciu oceny doktrynalnej ich działalności. Więcej na ten temat pisał w TP Józef Majewski (Zakonnic kłopoty z doktryną), a od tego czasu sprawa wciąż się ciągnie. Od tego czasu, czyli już od 5 lat, sprawa znajduje spore zainteresowanie amerykańskich mediów. Od zwykłych gazet, przez telewizje, serwisy interentowe, program satyryczne… Komik Bill Maher mówił właśnie w programie satyrycznym: „Zakonnice to fajniejsza część religii. Siostry chcą pomóc biednym, zamiast wrzeszczeć na gejow. Watykan za to mówi im: zostawcie to chore dziecko i dorwijcie jakichś gejów.” Nie wiem, czy taki wizerunek rebeliantek (dobre zakonnice vs. bezduszny Watykan) jaki zaczęły kształtować media ucieszył zakonnice, ale z pewnością umiały z niego zrobić użytek. Postanowiły przy okazji załatwić parę spraw, w których taki pozytywny 'media coverage’ jaki mają może bardzo pomóc.

Mniej wiecej w tym samym czasie, cztery lata temu Konferencja Kierownictwa Zakonów Żeńskich zabrała, odmienne niż amerykański episkopat, zdanie w sprawie tzw. Obama care. Choć amerykańscy biskupi walczyli o powszechną opiekę medyczną od 1919 roku, to niemal zablokowali ustawę w 2010 bojąc się, że środki przeznaczone zostaną również na dokonywanie aborcji i zmuszą katolików do wykupienia pracownikom ubezpieczenia gwarantującego antykoncepcję. Biskupi przekonywali, że katolicki przedsiębiorca (również uczelnia, szkoła, czy szpital) powinien móc wykupić plan opieki medycznej nie uwzględniający antykoncepcji. W 2012 roku Biały Dom zaproponował kompromis, który miał polegać na tym, że koszt antykoncepcji pracowników instytucji katolickich pokryją firmy ubezpieczeniowe, bo będzie je to i tak mniej kosztowało, niż zapewnienie opieki w czasie ciąży. Kompromis z entuzjazmem przyjęło LCWR, jezuici i Catholic Health Association i siostry. Siostra Carol Keehan z Catholic Health Association (zarządzającego 600 szpitalami) tłumaczyła dziennikarzowi The New York Times: „Interesuje mnie szczególnie to, że w 2014 roku, 32 miliony lub więcej ludzi nie mających ubezpieczenia zdrowotnego zostanie otoczone opieką zdrowotną. To ma ogromny wpływ na życie wielu ludzi w tym kraju. Zajmuję się opieką zdrowotną od 40 lat, wiem że cierpią.”

Sytuacja z Obama care jak łatwo się domyślić tylko wzmocniła wizerunek rebeliantek, ale też zdawało się, że niezadowoleni z nieprzejednanej postawy episkopatu katolicy poczuli, że mają w siostrach z LCWR sojuszniczki. Pamiętam, że któryś z dzienników pytał w nagłówku: „I kto jest teraz wiarygodną twarzą Kościoła?”

Korzystając z medialnego zainteresowania jakie otrzymały ze względu na zainteresowanie nimi przez Watykan i wzmocnionego przez spory z episkopatem o ubezpieczenia medyczne, siostry wsiadły do autobusu. „Nuns on the Bus”, czyli autobus mknący przez dziewięć stanów. Głównym celem tej podróży było zwrócenie uwagi na najuboższych, którzy radzą sobie w życiu dzięki świadczeniom społecznym i pomocy ośrodków, które działają dzięki państwowym środkom. Srodkom, które były zagrożone planowanymi cięciami. To była więc akcja polityczna, ale nie broniąca interesów katolików czy kościoła, ale najbiedniejszych. W wywiadzie dla serwisu DemocracyNow szefowa kampanii, s. Simone Campbell mówiła: „to nie jest walka religijna, ale polityczna. Lubią nas, kiedy zajmujemy się służbą, ale nie myślimy, nie zadajemy pytań, nie jesteśmy krytyczne.” (Democracy Now, 12.04.2012).

Z całej tej medialnej wrzawy, licznych telewizyjnych wystąpień, wywiadów w prasie, najbardziej lubię występ s. Simone Campbell w The Colbert Report, czyli satyrycznym programie wieczornym na Comedy Central. Zobaczcie sami: s. Simone Campbell w The Colbert Report  albo przeczytajcie poniżej.

Stephen Colbert: Siostro, dziękuję, że jest siostra tu z nami. Siostro, ty i twoje koleżanki zakonnice najwyraźniej zeszłyście na złą drogę. Jesteście radykalnymi feministkami!

s. Simone Campbell: Z pewnością zajmujemy się szczególnie potrzebami kobiet i odpowiadamy na nie. Jeśli to jest radykalne, to pewnie jesteśmy.

Stephen Colbert: Tak, tak. To jest właśnie radykalny feminizm.

s. Simone Campbell: Ja tak nie uważam.

Stephen Colbert: Jest jest. A przy okazji, siostro, gdzie jest siostry strój? Gdzie jest strój? Czy spaliła go siostra w czasie imprezy polegającej na paleniu habitów, organizowanych przez radykalne zakonnice?

s. Simone Campbell: Wróciłyśmy do naszych korzeni. W swojej historii nosiłyśmy proste, codzienne ubrania. To właśnie robimy. Nosimy proste, codzienne ubrania, by móc dotknąć ludzi bardziej bezpośrednio. Ludzie bywali onieśmieleni przez te wielkie habity …Trudno nam było z towarzyszyć ich doświadczeniu w tym stroju.

Stephen Colbert: Kościół powinien być trochę onieśmielający… Myślę że wy, zakonnice powinnyście być bardziej onieśmielające… Watykan i papież powiedzieli: dość z tym społecznym liberalizmem. Nie jesteście wystarczająco konserwatywne społecznie. Przyzna siostra?

s. Simone Campbell: Prawdę mówiąc, mogę tylko przyznać, że jesteśmy wierne Ewangelii. Pracujemy codziennie, by żyć tak jak uczył nas Jezus, z ludźmi z marginesu społecznego.

Stephen Colbert: To jest łatwy sposób na zdobycie poparcia: Jezus. Można wrzucić Jezusa to wszystkiego i ludzie i zdobędzie się aplauz. Macie nadchodzącą wycieczkę autokarową, zaczynającą się w najbliższy czwartek.

s. Simone Campbell: Tak, mamy.

Stephen Colbert: Ty i inne siostry?

s. Simone Campbell:  Dokładnie.

Stephen Colbert: Kilka zakonnic wsiada do autokaru… to gotowy temat na film. „Nuns on the Bus” I jedziecie do dziewięciu różnych stanów, w których siostry robią…

s. Simone Campbell: Robią świetną robotę. Chcemy podkreślić i pokazać ich pracę, ale zatrzymamy się też w biurach kongresmenów, zwłaszcza tych, którzy głosowali za propozycją budżetową zaproponowaną przez kongresmena Ryana. Ten budżet podkopuje strukturę naszego społeczeństwa, a ludzie tego nie wiedzą. Chcemy edukować ludzi o tym, co się dzieje w Kongresie i upewnić się, że się sprzeciwią. Choć tyle możemy zrobić dla na ludzi cierpiących z powodu tej sytuacji ekonomicznej, którzy są zostawieni sami sobie i spychani na margines.

Stephen Colbert: Ale jeśli koncentrujemy się na ubogich i pomocy ubogim, to zostawia bogatych samym sobie. Ludzi takich ja ja…

s. Simone Campbell:  To jest to, co bogaci powinni robić.

Stephen Colbert: Posłuchaj, my potrzebujemy więcej pomocy. Ubodzy odziedziczą Królestwo Niebieskie, „łatwiej jest wielbłądowi przejść przez ucho igielne, niż bogatemu do Królestwa Niebieskiego”… ja potrzebuję pomocy bardziej niż biedni!

s. Simone Campbell:  Potrzebujesz pomocy, żeby odpowiedzieć hojnością. Mamy wystarczająco dużo, jeśli zaczniemy się dzielić. To ta amerykańska idea, żeby gromadzić i skupiać się na tym co mamy indywidualnie…

Stephen Colbert: Sam Jezus powiedział:… zapomniałem…

s. Simone Campbell: Jezus łamał chleb, dawał go wszystkim i mówił, bierzcie i nasyćcie się. I starczy, jeśli się dzielimy.

Stephen Colbert: Cóż, nie będę dyskutował z zakonnicą o Ewangelii. Siostra Simone Campbell! Siostro, dziękuję za spotkanie.

***

Najpierw wybierasz płeć. Powiedzmy, że mężczyzna.

Jaką pracę chcesz wykonywać w przyszłości? – pyta automat-wróżka w części Centrum Nauki Kopernik dotyczącej nauk społecznych – Wybierz z listy jeden zawód: żołnierz, kierownik w dużym przedsiębiorstwie, członek kadry zarządzającej, informatyk, inżynier, naukowiec, lekarz, nauczyciel, ekonomista, specjalista administracji publicznej lub nauk społecznych, prawnik, pracownik biurowy, policjant, konsultant lub agent w sprzedaży i usługach, technik (obsługa sprzętu specjalistycznego), ochroniarz, sprzedawca, rolnik lub ogrodnik, górnik, pracownik budowlany, robotnik przy obróbce metali, maszyn, robotnik w przetwórstwie i przemyśle lekkim, operator maszyn lub monter, kierowca lub operator pojazdów wolnobieżnych, sprzątacz, gospodarz budynków, woźny, niewykwalifikowany robotnik. Z nad listy spogląda na Ciebie lego-policjant przy wozie strażackim.

Powiedzmy jednak, że jesteś kobietą.

Jaką pracę chcesz wykonywać w przyszłości – pyta cię ten sam automat. Pod obrazkiem z uśmiechniętą kelnerką w kusej spódniczce zobaczysz listę zawodów: kierowniczka w dużym przedsiębiorstwie, prezes w przedsiębiorstwie, naukowiec, lekarka, pielęgniarka, nauczycielka, ekonomistka, specjalistka administracji publicznej lub nauk społecznych, prawniczka, pracownik biurowy, konsultantka lub agentka w sprzedaży lub usługach, technik (obsługa sprzętu specjalistycznego), kasjerka lub recepcjonistka, kelnerka lub kucharka, pracownik usług osobistych (fryzjerka, stylistka, opiekunka, itp.), sprzedawczyni, rolnik, robotnik w przetwórstwie lub przemyśle lekkim, operator maszyn lub monter, pomoc domowa, sprzątaczka lub woźna, niewykwalifikowany robotnik, gospodyni domowa.
Do myślenia dają też konsekwencje wyboru zawodów. Wciskam dla żartu „gospodyni domowa” (wśród męskich zawodów oczywiście nie ma nic podobnego). Dochód netto: nie więcej niż 1000 zł; godziny pracy tygodniowo: nie więcej niż 40. Ile zna języków obcych: 0. Tyle o nieodpłatnej, domowej pracy kobiet.
Wybieram naukowiec (naukowczyni jest aż tak ekstrawagancka?). A więc chcesz być naukowcem? – ekspozycja pyta kobietę. Dochód netto 1000-1999 pln; godziny pracy: 40; ile zna języków: 2; powierzchnia mieszkania: nie więcej niż 59 m2; telewizor plazmowy: nie; ale na pocieszenie 8 z 10 ma laptopa a 1 z 3 zmywarkę. Ok, a gdybym tak zmieniła płeć? A więc chcesz być naukowcem? – pyta ponownie automat, ale różnicę widać od razu: dochód netto 2000-2999 pln, 3 języki obce …. A może by tak zmienić płeć?

naukowiec kobieta:

naukowiec mężczyzna:

Ok, zakładam, że automacik w muzealnej ekspozycji oparty jest na jakichś wyliczeniach GUS i że oddaje rzeczywistość a nie stan pożądany. A jednak nie lubię. Nie lubię selekcji zawodów, niby są podobne, ale ten strażak i kelnerka na froncie. Gospodyni domowa vs górnik. Czepiam się pewnie, ale… no i czemu nie naukowczyni, skoro prawniczka. Czemu nie robotnica w przetwórstwie skoro lekarka. Czemu nie ma informatyczki lub choćby żeńskiego informatyka? Instalacja tak niewinna jak przedszkolne klocki lego schowane w kąciku dla chłopców. Jak podział na kąciki w ogóle.

Może ta muzealna instalacja zwróciła moją uwagę, bo Kopernika zwiedzaliśmy z zupełnie dorosłym rodzeństwem i przyjaciółmi w pamiętną Niedzielę Świętej Rodziny, kiedy w kościołach czytano anty-genderowy list? Tak czy inaczej, dobrze ją zapamiętałam.

A teraz frajda, jaką sprawiła mi książeczka dla dzieci „Kosmonautka” (Poławiacze Pereł, 2014). Nie, żebym się znała na literaturze dla dzieci. Niech tu się wypowiedzą fachowcy. Ale sam pomysł, żeby wydać książeczkę o mamach zajmujących się prestiżowymi i raczej postrzeganymi jako męskie zawodami jest ekstra. Nie tylko jako poszerzenie perspektywy na to, jakie zawody już mogą wykonywać mamy, ale też danie dziewczynkom bodźca, żeby wyobraziły sobie siebie w tej roli.
Kim chciałyście być, gdy pani nauczycielka w pierwszej klasie was o to zapytała? Pozostając pod wrażeniem pierwszych wyborów prezydenckich chciałam być prezydentem i do dziś pamiętam dezaprobatę wychowawczyni. Niczym zdrada, bo dziewczynki zasadniczo chciały być nauczycielkami.
Wracając do „Kosmonautki.” Piękne i dowcipne i zapadające w pamięć ilustracje debiutującej w roli ilustratorki książek Doroty Wojciechowskiej. Moje ulubione: prezydentka z poziomką w klapie, generałka w kapciach. Ale też okładkowa kosmonautka z biustem.

Język. Jest tytułowa kosmonautka, ale też architektka, inżynierka, pastorka, pilotka, prezydentka, arcymistrzyni szachowa, chemiczka, generałka, mistrzyni formuły 1, neurochirurżka, prezeska banku. Na stronach dziecięcej książeczki brzmią w tak naturalny sposób, jakby kobiety i mężczyźni wciąż nie wzdrygali się przed używaniem żeńskich form. Wzdrygali się jednak językoznawcy. Konsultował językowo kosmonautkę prof. Mirosław Bańko, jednak wcześniej inny językoznawca się nie zgodził przyjąć zlecenia, tłumacząc, że to formy nienaturalne dla języka.

Książka to nie tylko spis kobiet wykonujących prestiżowe zawody. Każda z nich jest mamą i opisana została z perspektywy dziecka, gdy biegnie z nim spóźniona do szkoły, nie lubi robić generalnych porządków, uczy przyszywania guzików (choć ją to denerwuje) czy lubi jak dziecko wyprzedza koleżanki w nauce (mistrzyni Formuły 1). To w jakimś sensie hołd dla pracujących mam. I zwykłe życie, w którym nazywana rekinem prezeska banku chodzi z dzieckiem do delfinarium, a prezydentka uwielbia iść z rodziną do lasu i być na poziomie poziomek.

Książkę wymarzyła sobie właścicielka wydawnictwa Dominika Żukowska, ale jak przyznaje, nie umiała jej napisać. Jakoś nie szło, aż zwierzyła się z pomysłu podczas kolacji ze znajomymi. „Moja mama jest kosmonautką i ma wszystko w tubce, nawet podwieczorek – podchwycił mieszkający na co dzień w Szwecji Piotr Wawrzeniuk. I tak doktor historii w Swedish National Defence College został został autorem książki dla dzieci w wieku 3+.
Teraz kończy już drugi tom: „Strażaczka” (będą też taksówkarka i inne postrzegane jako męskie zawody) . Wydawnictwo planuje również trzeci tom o mamach i kolejny o ojcach pracujących w zawodach postrzeganych jako kobiece. Jakich? Sam byłem przedszkolankiem – mówi autor wypowiadając to słowo niepewnie. Trzeba będzie pewnie znów sprawdzić z językoznawcą, czy można tak nazwać przedszkolnego pedagoga. Całą serię zilustruje Dorota Wojciechowska.

Dominika Żukowska zastrzega, że książkę planowała od dawna, a jej przygotowanie zaczęło się dużo przed debatą o gender i aferami o równościowe przedszkola. Już usłszała, że książka powstała na zlecenie „pewnych środowisk,” choć tak naprawdę jest to odruch matki, która chciała by jej córki i syn czytali właśnie takie książki, poszerzając wyobrażenia o tym czego można chcieć i o czym marzyć.

Rodzi się dla nieba – mówimy w hagiografiach. Magdalena Mortęska choć zmarła w opinii świętości, nie miała szczęścia, bo jej procesy kanonizacyjne przerywały wojny i pożogi nękające XVII i XVIII wieczną Polskę a wreszcie kasata większości  z klasztorów benedyktynek. Włączono ją jednak w poczet benedyktyńskich świętych. Zatem narodziła się dla nieba 19 lutego 1631 roku (taką datę podaje w swojej książce Karol Górski, natomiast na  benedyktyńskich stronach internetowych mowa o 18, a  w innych miejscach 17 czy nawet 15 lutego), umierając w wieku siedemdziesięciu siedmiu lat.

Urodziła się w 1554 roku, w staropruskiej, spolszczonej rodzinie. Za ważniejsze można jednak uznać jej drugie narodziny: moment, kiedy Mortęska w tajemnicy przed ojcem nauczyła się czytać!

Ta chwila miała gigantyczne znaczenie dla jej osobistego życia, ale również dla kształtu jaki przyjęła reforma reguły benedyktynek i edukacja panien którą prowadziły w przyklasztornych szkołach.

Jej ojciec, starosta Melchior Mortęski, po śmierci żony oddał dwie starsze córki na wychowanie do klasztoru Norbertanek, a Magdalenę do ciotki starościny Wulkowskiej z Topolna. To właśnie w Topolnie, pomagając w kuchni przy oprawianiu nóżek cielęcych, Magdalena wykuła sobie prawe oko. Starościna Wulkowska nie uczyła dziewczynki czytać ani pisać, lecz wychowywała na gospodarną panią domu.

Choć brakowało jej jednego oka, była wysoka (175 cm), przystojna i miała regularne rysy, oraz duży ale kształtny nos  – tak przynajmniej twierdzi jej biograf Kazimierz Górski, który był przy otwieraniu jej trumny. Wbrew woli ojca i jego próbom zaangażowania jej w życie towarzyskie i wydania za mąż, Magdalena odprawiała adoratorów, bowiem dużo wcześniej postanowiła wstąpić do klasztoru. Rozgniewany ojciec osadził ją w rodzinnym dworze w Mortęgach pod opieką ochmistrzyni czyli tzw. „panny starej” i w towarzystwie dziesięciu białogłów. Ustalił również trzy zasady: żaden mężczyzna nie miał mieć dostępu do ich mieszkania, Magdalena miała nie mieć dostępu do książek zwłaszcza o tematyce duchowej, oraz nikt nie miał jej uczyć pisać ani czytać.

Jednak Magdalenie udało się przekonać miejscowego pisarza, by nauczył ją alfabetu. Może dlatego jej najstarsze notatki pisane są nieco archaiczną, niewprawną kursywą. Ta umiejętność była dla niej przełomem. Wkrótce któryś z dworzan przyniósł jej z toruńskiego targu Postyllę ks. Wujka, czyli zbiór Ewangelii na niedziele i święta wraz z komentarzem. Magdalena czytała w ukryciu, zasłaniając nocą okna by nie było widać światła w jej pokoju.

Ostatecznie zrezygnowany ojciec był gotow zapisać jej rodową kamienicę w Toruniu, byle tylko wstąpiła do szanowanego zakonu i żyła z renty. W jej czasach było to częstą praktyką w klasztorach, w którym panny z dobrych domów i z większym posagiem żyły osobno i w innych warunkach niż mniej zamożne. Jednak Magdalena uparła się na wstąpienie do klasztoru benedyktynek w Chełmnie. Jej wstąpienie czy według innej wersji ucieczka do Chełmna wzburzyło ojca i wymagało negocjacji ze strony dalszej rodziny.

Klasztor z XIII wieku był mocno podupadły, opustoszały w skutek braku powołań. Jego ziemie przejęli mieszczanie a mury groziły zawaleniem. Gdy Mortęska wstąpiła do niego 1578 w wieku 24 lat w raz z nią przygotowywało się jeszcze 6 nowicjuszek, a kształceniu towarzyszyło bicie i głód. Dzięki sprzedaniu rzeczy, które przypadły jej w podziale majątku, Magdalena pomogła klasztorowi spłacić długi. Zabiegała też, by jej wuj, biskup Piotr Kostka był obecny na konsekracji nowicjuszek i wymusił uporządkowanie klasztornego życia. 4 czerwca 1579 w obecności bp. Kostki miała miejsce konsekracja, a już 11 czerwca wybory ksieni, którą została Magdalena.

Szybko zaczęła wprowadzać reformy. Wkrótce w westiarni znalazła stare, czarne habity a gdzieś w rupieciach regułę benedyktyńską po niemiecku, żelazny pasek, włosiennicę i dyscyplinę z mieczykami. Jednak pierwotna benedyktyńska reguła okazała się ponad siły sióstr. Chełmińskie benedyktynki uprawiały surową ascezę: mało spały, niewiele jadły,mieszkając w nieogrzewanych murach nie używały pościeli i bielizny… wreszcie wszystkie zachorowały. Wtedy biskup Kostka nakazał i złagodzić surowe zasady: dosypiać po jutrzni, jeść kolację i spać na pościeli.

Reforma i powrót do surowości reguły wywoływały entuzjazm. Klasztor cieszył się powołaniami. Jednak trudno było nie zauważyć, że staro-średniowieczna reguła nie była pisana na potrzeb XVI wiecznego klasztoru położonego na północ od Alp. Mortęska była jednak przeciwniczką stosowanych dotąd dyspens od reguł, uważała że otwierają furtkę psuciu zakonnego życia. Dlatego postanowiła zapisać w odnowionej regule wszystko co będzie zamieniane lub pomijane. Chciała też, by odnowiona reguła uwzględniała prowadzenie przez siostry szkoły dla dziewcząt oraz ujednolicała nowicjat. Po rozmaitych perypetiach i sprzeciwie niektórych sióstr udało jej się zatwierdzić w Rzymie i wydrukować nową regułę w 1605 roku.

Nowa regułą pomijała kary cielesne, nakazywała ksieni częste, indywidualne rozmowy z siostrami, nie dopuszczała różnicowania pomiędzy szlachciankami a mieszczkami i wprowadzała użycie widelca, który był wtedy nowinką.

Kandydatki do zakonu musiały w czasie półrocznego postulatu opanować czytanie i pisanie po polsku i po łacinie, tak by rozumiały godziny, którymi się modliły i mogły korzystać z duchownych lektur gromadzonych obowiązkowo w klasztornej bibliotece. Mortęska nie chciała w klasztorze analfabetek! Załączyła również spis książek, które powinny być na wyposażeniu klasztoru. M.in. Żywoty świętych Skargi, Żywot Panny Marii przypisany św. Bonawenturze, O naśladowaniu Chrystusa, Kolacje, Wywiady z Ojcami Pustyni i Pisma ascetyczne Jana Kasjana, jak również książki z tradycji hiszpańskiej duchowości. Nowicjuszki układały na piśmie swoje medytacje nad tekstami biblijnymi, a ich notatki zachowały się nawet czasem w archiwach.  Podczas negocjacji z Mikołajem Radziwiłłem dotyczących fundacji klasztoru w Nieświeżu nie tylko wyliczyła mu potrzebny księgozbiór, ale zażądała sprowadzenia dla sióstr kapłana po seminarium w Wilnie (seminaryjne przygotowanie to w tych czasach również nowość).

Reguła określała też zależność między klasztorem a prowadzoną przez niego szkołą. Chciała, by wychowanki benedyktynek poznawano po dokładnej znajomości obowiązków chrześcijańskich. Dziewczęta uczono rachunku sumienia, wpajano im wartość nieustannej, choćby krótkiej modlitwy, częste (przynajmniej raz w roku) przystępowanie do Komunii. Uczono też czytania, pisania, rachunków, śpiewu i hafciarstwa. Mówi się, że benedyktyńskie szkoły miały poprzez edukację dziewcząt wpływ nie tylko na swoje wychowanki, ale szlachtę w ogóle. Takie women empowerment w siedemnastowiecznym wydanu…

Reforma Mortęskiej przekształciła benedyktynki w zakon nauczający. To również wywołało opozycję, bo oznaczało, to istnienie zgromadzenia żeńskiego o nie najściślejszej regule. Buntowały się też możni, którzy chcieli osadzać swoje córki na urzędzie ksieni. Reforma Mortęskiej stworzyła właściwie nową gałąź benedyktyńską, opartą o starą regułę, ale zastosowaną w nowy sposób. Ponieważ jej okres nowicjatu trudno uznać za formacyjny, pomocy w duchowym rozwoju szukała u jezuity ks. Jana Zębowskiego, stąd w życiu duchowym chełmińskich benedyktynek znamiona ignacjańskiej duchowości.

A to wszystko, żebyśmy pamiętali, ile mogła znaczyć dla szesnastowiecznej kobiety umiejętność czytania i pisania! Pisania i czytania, które daje dostęp do nowych i starych pism i idei i pożywkę życia duchowego (jaką dla niej na początku stały się Postylle).  Bo jak pisała na łożu śmierci: „bez smaków duchowych pociech życie jest tęskliwe…”